رنگ شناسی در لباس: نظریه امپرسیون و اکسپرسیون چه کمکی می‌کند؟

در این نوشته به بررسی نظریه امپرسیون و اکسپرسیون رنگ‌­ها می­‌پردازیم و با فرآیند خلاقیت هنری، از طریق مفهموم و تعبیر رنگ‌­ها، آشنا می­‌شویم.

قبلا خواندید که:
رنگ شناسی لباس: رنگ عنصر جدانشدنی زندگی زمینی
رنگ شناسی لباس: رنگ ذهنی چیست و با شخصیت چه ارتباطی دارد؟
رنگ شناسی در لباس: کنتراست چیست و انواع آن کدام است؟
رنگ شناسی در لباس: کنتراست هفتگانه چه کمکی می‌کند؟

در این نوشته، به ادامه موضوع رنگ عنصر جدانشدنی حیات به کمک اثر به یاد ماندنی هنر رنگ، از هنرمند پر توان، آقای یوهانس ایتن می­‌پردازیم؛ در بلاگ پست­‌های قبلی با کنتراست­‌های هفتگانه رنگ آشنا شدیم؛ هر کدام چه خصوصیتی دارند و با توجه به مفهموم هر کدام، نحوه استفاده از این تضادها، در حالی که چشم­نواز باشند، به چه صورت است.

نظریه امپرسیون رنگ­‌ها

نظریه امپرسیون رنگ­‌ها به بررسی تغییر ذاتی اجسام در برابر نورهای مختلف می‌پردازد. مطالعه امپرسیون رنگ به طور دقیق با نمودهای رنگی موجود در طبیعت شروع می‌­شود. یعنی ما امپرسیون­‌های ایجاد شده توسط اشیاء رنگی را بر اساس احساس بینایی خودمان مورد بررسی قرار می­‌دهیم. به طور کلی در نظریه امپرسیون رنگ به بررسی تاثیرات چهار اصل رنگ ذاتی، رنگ نور، سایه و انعکاس پرداخته می‌­شود. مطالعات امپرسیونی فرصت دریافتن شگفتی‌­های فرم‌­ها و رنگ‌­های طبیعت را فراهم می­‌کند.

نظریه اکسپرسیون رنگ­‌ها

نظریه اکسپرسیون به تاثیرات بصری و روانی رنگ­‌ها اشاره دارد. رنگ­‌ها می‌توانند نمادها و نشانه‌هایی متناسب با زندگی، نوع تفکر و اعتقادات جوامع و آدم‌ها باشند. گاهی نیز تعبیرهایی از رنگ‌­ها صورت می‌گیرد که ریشه در رابطه ما با رنگ­های موجود در طبیعت دارد و ناشی از تأثیراتی است که رنگ‌­ها به طور مستقیم و غیرمستقیم به صورت روانی بر ذهن و ضمیر ما می‌گذارند.

کمپوزیسیون

کمپوزیسیون در رنگ، به معنای کنار هم قراردادن دو یا چند رنگ به نحوی است که با هم اکسپرسیون مشخص و معینی را ایجاد کنند. انتخاب رنگ­‌ها، موقعیت نسبی آن‌­ها، محل و جهت آن‌­ها در کمپوزیسیون، شکل­‌بندی یا نقوش هم­زمان، وسعت و ارتباط کنتراست آن­‌ها، عوامل مشخص اکسپرسیون هستند. ایجاد تعادل در توزیع رنگ‌­ها، از مهم­‌ترین اهداف کمپوزیسیون است.

به تشریح رنگ­‌های زرد، قرمز، آبی، نارنجی، بنفش و سبز، و ارزش اکسپرسیوی و ذهنی آن‌ها می‌­پردازیم:

زرد

نوردهی زرد از همه رنگ‌­ها بیشتر است. این نوردهی وقتی کاهش می‌یابد که آن را با خاکستری، سیاه و یا بنفش تیره کنیم. قرمز نقطه توقف زرد است، یعنی زردی در آن دیده نمی‌شود. نارنجی در مرکز نوار زرد تا قرمز، به صورت قوی­‌ترین تعبیر نور و ماده قرار گرفته است. زرد طلایی بالاترین خلوص ماده را به وسیله نیروی نور نشان می‌دهد؛ با تابشی نامحسوس، بدون شفافیت، ولی بی‌وزن همچون ارتعاش خالص. سابقاً گنبدهای طلایی به وفور در نقاشی به کار می‌رفت. این رنگ، تجلی گرماده­ی نورانی و درخشان است. طلایی موزاییک های بیزانس و زمینه‌های طلایی نقاشی‌های استادان قدیم، نماد آخرت، عجایب و دنیای خورشید و نور است.

زرد روی سفید تیره و بدون درخشش است. زیرا سفید موجب می‌­شود زرد مقام پست­تری پیدا کند. اگر جای سفید و زرد عوض شود، هر دو اکسپرسیون متفاوتی پیدا خواهند کرد.

زرد روی صورتی آن را به سوی زرد­-سبز می‌­کشاند و نیروی پرتو افکنی آن نیز کاهش می‌­یابد. جایی که عشق خالص ­(صورتی) حاکم است، عقل و دانش (زرد)، سست و کم‌­توان می‌­شود.

زرد روی نارنجی، نقش نارنجی روشن­تر و خالص‌­تری را بازی می‌کند. همراهی این دو رنگ، همانند انوار خورشید پرتوان صبح بر روی گندم­زارهای رسیده جلوه‌گری می‌کند.

زرد روی قرمز­-بنفش، نیروی فوق العاده زیادی پیاده می‌کند و سخت و انعطاف­ناپذیر می‌شود اما اگر زرد با قرمز-بنفش مخلوط شود، بلافاصله خصوصیت خود را از دست می‌دهد و قهوه‌ای منفعل و بی تفاوت می‌­شود.

زرد روی آبی متوسط، تشعشع دراد اما حالتی ناسازگار و بیزار کننده پیدا می­‌کند. آبی احساس برانگیز، به سادگی با تندی درخشان زرد همساز نمی­‌شود. زرد روی قرمز، صدایی بلند و نشاط­آور، همانند صدای ترومپت در روز عید پاک دارد. شکوه و جلال آن، دانش و قطعیت زیاد و با صراحت را ارائه می­‌دهد.

قرمز

قرمز دایره­‌ی رنگ دوازده‌رنگه، نه نشان‌ه­ای از زرد دارد و نه از آبی. پرتو قوی آن به سادگی دچار گرفتگی نمی‌شود و با وجود این، انعطاف پذیر است و می‌تواند خصوصیات متفاوتی به خود بگیرد. اگر قرمز، به زرد یا آبی متمایل شود، بسیار حساس می‌­گردد. در هر دو صورت، ظرفیت زیادی برای مدولاسیون پیدا می‌کند.

قرمز-نارنجی متراکم و مات است و درخشش آن طوری است که انگار گرمای درونی دارد. اگر قرمز به صورت قرمز-نارنجی باشد، گرمی آن، قدرت گرمی آتش را پیدا می‌کند و در این حالت، از نظر نشانه شناسی، با زمین زنده قابل مقایسه است. نور قرمز-نارنجی رشد گیاهان و عمل حیات را تسریع می‌کند.

کنتراست صحیح، قرمز-نارنجی را به سوی اکسپرسیونی از هیجان و ستیزه‌جویی سوق می‌دهد. لباس قرمز جنگجویان، نشانه­‌ی حرفه­‌ی رزمی آن‌­ها بود. در انقلاب‌ها، قرمز به عنوان نشان‌ه­ای مهم استفاده می‌شود.

قرمز روی آبی-سبز، همانند شعر آتش شعله ور می‌­شود. قرمز روی بنفش یاسی، شعله­‌های ملایم می­‌شود و بنفش را سخت و فعال می­‌کند.

قرمز روی زرد­­-سبز تند، پر زرق و برق و عوامانه است. قرمز روی نارنجی، مثل سوختن و دود کردن آتش بدون شعله، تیره و بدون حیات است. اگر نارنجی تا حد قهوه‌ای تیره، تیره شود، قرمز بر روی آن، با حرارتی ضعیف می‌­سوزد.

تنها در کنتراست با سیاه است که قرمز-نارنجی، هیجان اهریمنی و شکست‌­ناپذیر خود را ظاهر می‌سازد.

نمودهای متفاوت قرمز-نارنجی نشان دهنده نیروی بالقوه اکسپرسیونی آن است. قرمز برخلاف زرد، به خاطر دامنه‌­ی وسیع درجات آن در بین سرد و گرم، خالص و ناخالص و تیره و روشن، بدون از دست دادن خصوصیت خود، از نظر مدولاسیون غنی است. قرمز، از پلیدی شیطان صفتی قرمز-نارنجی روی سیاه، تا صورتی فرشته گون، تمام درجات ما بین پلیدی و نیکی را نشان می‌دهد. قرمز تنها از فضاهای شفاف به دور است؛ زیرا از این نظر، آبی بر آن مقدم است.

آبی

آبی خالص رنگی است که اثری از زرد و قرمز در آن مشاهده نمی‌­شود. قرمز همواره از نظر خصلت مادی، نمایی فعال دارد و آبی از این نظر، منفعل است. در عوض، از نظر نمایش معنوی، آبی، فعال و قرمز منفعل است. آبی همیشه سرد و قرمز همیشه گرم است. آبی در خود رفته و درونگراست.

جو زمین، آبی­‌های متفاوتی را -از روشن گرفته تا آبی-سیاه شب، در برمی‌گیرد. اروپاییان آبی را تجلی­گر ایمان می‌­دانند و چینی‌ها آن را به عنوان مظهر جاودانگی در نظر می‌گیرند.

آبی روی زرد تیره و فاقد درخشندگی می­‌شود. وقتی روشنی آبی به اندازه روشنی زرد زمینه خود می‌شود، نور سردی تولید می‌کند و شفافیت آن، زرده زمینه را به رنگی مادی و متراکم تبدیل می‌­سازد.

آبی روی سیاه با تمام نیرو سوسو می­‌زند و روشن می‌­شود.

آبی روی بنفش یاسی، عقب می‌کشد و پوچ و تهی می­‌شود. اگر بنفش یاسی تیره شود، آبی درخشش خود را باز می­‌یابد.

آبی روی قهوه‌ای تیره (نارنجی تیره و خفه)، مرتعش می‌شود و قهوه­‌ای نیز به خاطر کنتراست همزمانی به رنگ زنده بدل می‌شود. آبی قهوه‌­ای مرده قبلی را زنده کرده است.

آبی روی قرمز-نارنجی، تیرگی خود را حفظ می‌کند اما درخشان می‌شود.

آبی روی سبز ملایم، قرمز متمایل می‌شود. آبی، تنها از طریق این گریز است که می‌توانند از سبز خالص فلج­کننده بگریزد و به زندگی فعال برگردد.

سبز

سبز حد فاصل زرد و آبی است. بنابراین خصوصیت اکسپرسیونی سبز، نسبت به مقدار آبی یا زردی که به همراه دارد، تغییر می­‌کند. سبز یکی از رنگ­‌های ثانویه است که از مخلوط دو رنگ اصلی پدید می­‌آید. تهیه‌­ی این رنگ به نحوی است که هیچ یک از دو رنگ ترکیبی آن بر دیگری حاکم نباشد، کار مشکلی است.

سبز رنگ دنیای گیاهان است. کلروفیل اسرار آمیزی که عمل فتوسنتز را انجام می‌دهد. وقتی نور خورشید به زمین می­‌تابد، هوا و آب و عناصر، خود را رها می‌­سازند، آن­گاه سبز به وجود می‌آید. ثمربخشی، رضایت، آرامش و امید، ارزش‌های اکسپرسیوی سبز هستند، که خود ترکیبی از ایمان و خرد است. وقتی سبز درخشان با خاکستری کدر می‌شود، به سهولت احساس غم و تباهی پدید ­می‌آید. اگر سبز به سوی زرد تمایل پیدا کند در ردیف زرد-سبز قرار می‌گیرد و ما از دیدن آن، جوانی و نیروی بهاری طبیعت را احساس می‌کنیم. بهار یا صبح اوایل تابستان، بدون زرد-سبز و بدون امید و شادی برای میوه­‌های تابستان، غیر قابل تصور است. زرد-سبز می­‌تواند به یاری نارنجی به منتهای فعالیت برسد ولی حالت زمخت و عامیانه‌­ای پیدا می­‌کند.

دامنه‌­ی مدلاسیون سبز خیلی وسیع است و درجات بیشمار تیره‌­روشنی اکسپرسیو آن، از طریق تغییرات کنتراست پدید می­‌آید.

نارنجی

نارنجی که ترکیبی از زرد و قرمز است، از نظر درخشندگی، حداکثر فعالیت را دارد. این رنگ پرتو افکنی خورشید در کره خاکی است. حداکثر گرما و انرژی فعال، در نارنجی متمایل به قرمز به چشم می‌خورد. به وضوح غرور و خود نمایی را بیان می‌کند. وقتی نارنجی با سفید مخلوط می‌شود، خصوصیت خود را از دست می‌دهد.

در مخلوط با سیاه، خفه و کم­‌حرف می‌­شود و به سوی قهوه‌­ای مرده متمایل است. با روشن کردن این قهوه­‌ای، رنگ‌­های مختلف بژ بدست می­آید.

بنفش

ایجاد بنفش خالص که نه به قرمز و نه به آبی متمایل باشد، بسیار مشکل است. بنفش رنگ تقواست و اگر تیره و خفه باشد، رنگ خرافات و سیاه می­شود. همین که بنفش روشن می‌شود، یعنی وقتی که نور و شعور به آن بتابد، به رنگی ظریف و دوست داشتنی و بدل می‌شود که ما را افسون می­‌کند. بسیاری از گیاهان، جوانه­‌هایی به رنگ بنفش روشن دارند که مغزی آن‌ها زرد است. به طور کلی تمام رنگ­‌های روشن شده با سفید، جنبه­ی روشن زندگی را نشان می­‌دهند؛ ولی رنگ‌های تیره شده با سیاه، نماد تیرگی و نیروهای منفی هستند.

برای بررسی این گفته ها در مورد ارزش‌­های اکسپرسیوی رنگ‌­ها، زوج‌­های مکمل و ترکیب رنگ­‌های زیر را در نظر بگیرید:

­زوج‌های مکمل

زرد : بنفش =دانش فروزان : زهد و تقوا

آبی: نارنجی= ایمان متواضعانه: غرور و خودخواهی

قرمز: سبز= مادی‌گرایی: همدردی و دلسوزی

ترکیب رنگ‌­ها

قرمز + زرد = نارنجی

قدرت + علم = عزت نفس غرورآمیز

قرمز+آبی = بنفش

عشق+ ایمان = زهد

زرد + آبی = سبز

علم + ایمان = شفقت

اگر دو رنگ مکمل هم هستند مفهوم و تعبیر آن­ها نیز باید مکمل هم باشد و وقتی که رنگی با رنگ دیگر مخلوط می‌­شود، مفهوم و تعبیر آن باید از مفهوم و تعبیر رنگ­‌های ترکیب­‌شده تشکیل ­شده باشد.

هر قدر ارزش‌­های اکسپرسیونیستی حسی و ذهنی رنگ‌­ها را بیشتر بررسی ‌کنیم، بیشتر متوجه می‌شویم که هم نموده رنگ‌­ها و هم ذهنیت فردی ما در پذیرش تجارب رنگی، فوق‌العاده متغیر است.

هر رنگ ممکن است از پنج نظر تغییر کند:

1. از نظر فام، یعنی سبز ممکن است که آبی و یا زرد متمایل باشد. نارنجی ممکن است به زرد، قرمز و … متمایل باشد.
2. از نظر روشنی، یعنی قرمز ممکن است به صورت قرمز روشن (صورتی)، قرمز، قرمز تیره، و آبی به صورت آبی روشن، آبی، آبی تیره و… باشد.
3. از نظر اشباع، یعنی آبی ممکن است کمابیش با سفید، سیاه، خاکستری و یا مکمل خود (نارنجی) ضعیف شود.
4. از نظر وسعت، ممکن است سطح بزرگی از سبز در کنار سطح کوچکی از زرد قرار بگیرد و یا برعکس و یا وسعت سبز و زرد برابر باشد.
5. از نظر اثرات ناشی از کنتراست همزمانی

محتوای این بخش ما را با ویژگی مهم فرایند خلاقیت هنری آشنا کرد. درک و تجربه ممکن است دقیق باشد، اما اگر در ابتدا، گروه اصلی رنگ، به صورت صحیح از کل رنگ‌­ها انتخاب نشود، نمود نهایی کار به خطر خواهد افتاد. بنابراین بهتر است در گناه خودآگاهانه و درک مستقیم و دانش مطلق همیشه با هم عمل کنند، تا ما را در انتخاب مناسب امکانات بسیاری که در دسترس داریم، توانا سازند.

و سخن آخر نویسنده آقای یوهانس ایتن:

مطالعه جدی رنگ‌­ها، وسیله‌­ای عالی برای پرورش انسان است؛ زیرا به درک ضروریات درون منتهی می‌­شود. برای دسترسی به آن‌­ها، شناخت قوانین پایدار تمام نیرو­های طبیعت لازم است؛ شناخت ضروریات، رها کردن هوای نفس و پرداختن به خلاقیت است؛

یعنی انسان شدن.

در این نوشته با نظریه امپرسیون و اکسپرسیون از طریق کتاب هنر رنگ از یوهانس ایتن آشنا شدیم.